Türkiye’deki Üniversitelerin Kurum İçi İletişim Sistemlerinin Görme Engelli Bireyler Açısından Erişilebilirliğinin Değerlendirilmesi Hakkında Rapor
DOKTORA TEZİ ARAŞTIRMA RAPORU
TARİH: 13.06.2025
KONUSU: Türkiye’deki Üniversitelerin Kurum İçi İletişim Sistemlerinin Görme Engelli Bireyler Açısından Erişilebilirliğinin Değerlendirilmesi Hakkında Rapor
1. GİRİŞ
Bu rapor, Türkiye’deki üniversitelerde yürütülen kurum içi iletişim faaliyetlerinin görme engelli bireyler açısından erişilebilirliğini değerlendiren doktora tez çalışmasında elde edilen bulgular temel alınarak hazırlanmıştır. Araştırma, yükseköğretimde fırsat eşitliğini sağlamak adına, görme engelli bireylerin eğitim hayatında karşılaştıkları iletişim temelli erişim engellerini ortaya koymayı ve çözüm önerileri geliştirmeyi amaçlamaktadır.
2. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
Çalışma kapsamında çeşitli üniversitelerde eğitim gören ya da görev yapan görme engelli bireylerle derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiş, üniversitelerin dijital sistemleri ve iletişim altyapıları erişilebilirlik standartları çerçevesinde analiz edilmiştir. Bulgular nitel veri analiz yöntemleri ile değerlendirilmiştir.
3. TEMEL BULGULAR
Dijital Platformların Uyum Sorunu: Üniversitelerin büyük bir kısmında öğrenci bilgi sistemleri, web siteleri ve duyuru panelleri, görme engelli bireylerin sıklıkla kullandığı ekran okuyucu teknolojileriyle tam uyumlu değildir.
Kurumsal İletişim Engelleri: Resmi yazışmalar, sınav duyuruları ve öğrenim materyallerine ulaşımda ciddi erişim sorunları yaşanmaktadır.
Eğitim ve Farkındalık Eksikliği: Akademik ve idari personelin büyük kısmı, erişilebilir iletişim konularında yeterli bilgiye sahip değildir.
Engelli Öğrenci Birimlerinin Etkinliği Düşüktür: Birçok üniversitede bu birimler yetersiz kaynak, personel ve teknik altyapı nedeniyle görevlerini etkin şekilde yerine getirememektedir.
4. DEĞERLENDİRME
Yükseköğretim kurumlarının görme engelli bireyler için erişilebilir olması, yalnızca yasal bir yükümlülük değil; aynı zamanda eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması açısından temel bir sorumluluktur. 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ve tarafı olunan Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi çerçevesinde üniversitelerdeki erişim eksikliklerinin giderilmesi bir zorunluluktur.
5.SONUÇ
Bu rapor, Türkiye'deki üniversitelerde kurum içi iletişim sistemlerinin görme engelli bireyler açısından erişilebilirliğine ilişkin sorunları ortaya koymakta ve çözüm yolları önermektedir. İlgili kamu kurumlarının, yükseköğretim alanında erişilebilirliğin sağlanması için gerekli düzenleme ve denetimleri ivedilikle hayata geçirmesi önem arz etmektedir.
Elde edilen sonuçlar doğrultusunda aşağıda ifade edilen önerilerin uygulanması ve takip edilmesi, üniversitelerin sadece var olan mevcut durumu iyileştirmekle kalmayacak, aynı zamanda gelecekteki eğitim politikalarını ve uygulamalarını şekillendirmede öncü olmalarını sağlayacaktır. Bu, ulusal ve uluslararası düzeyde eğitimde fırsat eşitliğini teşvik edecek ve tüm öğrenciler için daha adil ve erişilebilir bir eğitim ortamının kapılarını aralayacaktır
6. ÖNERİLER
Engellilik Bilinci ve Katılımının Artırılması: Üniversite etkinlikleri, görme engelli öğrencilerin de katılımını destekleyecek şekilde düzenlenmeli ve engellilik bilinci konusunda farkındalık yaratıcı programlar geliştirilmelidir.
İletişim Politikaları: Kurumsal iletişim politikaları, engelli öğrencilerin ihtiyaçlarını daha fazla dikkate alacak şekilde güncellenmelidir. Özellikle, bilgi sağlama ve duyuruların bu öğrencilere uygun formatlarda sunulması sağlanmalıdır.
Yasal Düzenlemelerin Güçlendirilmesi: Üniversitelerde erişilebilirlik standartlarına uygunluk denetlenmeli ve uyumsuzluk durumunda yaptırımlar uygulanmalıdır.
Erişilebilirlik Denetim Komisyonları Kurulmalıdır: Yükseköğretim kurumlarında, engelli bireylerin erişimini periyodik olarak denetleyecek bağımsız birimlerin oluşturulması önerilmektedir.
Personel Eğitimleri Zorunlu Hale Getirilmelidir: Kurum içi iletişimde görev alan tüm personel için “erişilebilir dijital iletişim” eğitimleri düzenlenmelidir.
Dijital Altyapı Güncellenmelidir: Tüm üniversitelerin öğrenci bilgi sistemleri, web siteleri ve e-posta sistemleri, WCAG 2.1 erişilebilirlik standartlarına uygun hâle getirilmelidir.
Engelli Öğrenci Birimleri Güçlendirilmelidir: Bu birimlerde görev yapan personele erişilebilirlik eğitimi verilerek birimlerin kurumsal karar alma süreçlerine daha aktif katılımı sağlanmalıdır.
Katılımcı Model Benimsenmelidir: Görme engelli öğrencilerin deneyimleri, üniversitelerin iletişim stratejilerinde belirleyici bir rol oynamalıdır. Üniversite personelinin, engelli öğrencilerle etkili iletişim kurabilmek için gereken eğitimleri alması büyük önem taşımaktadır. Bu eğitimlerin düzenli olarak yapılması ve güncellenmesi önerilir.
Öğrenci Katılımı ve Geri Bildirim: Görme engelli öğrencilerin üniversite içindeki etkinlikler ve karar alma süreçlerine aktif katılımının teşvik edilmesi gerekmektedir. Ayrıca, etkili geri bildirim mekanizmaları kurularak, öğrenci memnuniyetinin sürekli izlenmesi gerekmektedir. Üniversiteler, görme engelli öğrenciler için erişilebilir geri bildirim platformları geliştirmelidir.
Fiziksel Erişilebilirliğinin İyileştirilmesi: Üniversite kampüslerindeki yönlendirme ve harita hizmetleri, görme engelli öğrencilerin rahatça dolaşmalarını sağlayacak şekilde iyileştirilmelidir.
Web Erişilebilirliği: Üniversiteler, web sitelerini ve diğer dijital platformları, uluslararası web erişilebilirlik standartlarına (WCAG 2.1) uygun hale getirmelidir.
Eğitim Materyalleri: Ders kitapları, sunumlar ve diğer öğretim materyalleri sesli format, Braille alfabesi veya büyük baskı gibi çeşitli formatlarda sunulmalıdır. Ayrıca, ders videoları için altyazı ve işaret dili seçenekleri eklenmelidir.
Mobil Uygulamalar ve E-Posta Sistemleri: Üniversiteler, mobil uygulamalarını ve e-posta sistemlerini, görme engelli öğrencilerin kullanımına uygun hale getirmelidir. Sesli komutlar ve ekran okuyucular ile uyumlu çalışacak şekilde tasarlanmalıdır.
Akademik Destek: Görme engelli öğrenciler için özel ders uygulamaları, sınav düzenlemeleri ve birebir öğrenme destek hizmetleri sunulmalıdır.
Sosyal ve Psikolojik Destek: Görme engelli öğrencilere yönelik sosyal etkinlikler düzenlenmeli ve bu öğrencilere yönelik mentorluk programları geliştirilmelidir. Ayrıca, psikolojik danışmanlık hizmetleri bu öğrencilerin ihtiyaçlarına uygun olarak düzenlenmelidir.
Farkındalık Kampanyaları: Üniversite içinde görme engellilere yönelik farkındalık kampanyaları düzenlenmeli, engellilikle ilgili eğitimler tüm öğrenci ve personel için zorunlu hale getirilmelidir.
Değerlendirme ve İzleme: Üniversiteler, sundukları hizmetlerin etkinliğini düzenli olarak değerlendirmeli ve görme engelli öğrencilerden gelen geri bildirimlere göre iyileştirmeler yapmalıdır.
Erişilebilirlik Yönetmelikleri: Üniversiteler, kendi iç yönetmeliklerinde erişilebilirlik maddeleri eklemeli ve bu maddelerin uygulanmasını sıkı bir şekilde takip etmelidir. Bu yönetmelikler, akademik ve sosyal faaliyetlerin tüm öğrencilere açık ve erişilebilir olmasını garanti altına almalıdır.
Stratejik Planlama: Üniversiteler, stratejik planlamalarına özel eğitim ihtiyaçları olan öğrenciler için ayrı bölümler eklemeli ve bu planlar doğrultusunda kaynak ayırmalıdır. Bu, görme engelli öğrencilere yönelik hizmetlerin sürekliliğini ve gelişimini sağlar.
Yeni Teknolojilerin Araştırılması ve Uygulanması: Üniversiteler, görme engelli öğrencilere yönelik en yeni teknolojik gelişmeleri takip etmeli ve bu teknolojileri eğitim ve iletişim süreçlerine entegre etmeli. Örneğin, yapay zekâ destekli sesli asistanlar ve gelişmiş ekran okuyucular, öğrencilerin eğitim materyallerine erişimini kolaylaştırabilir.
Toplumla Etkileşim: Üniversiteler, yerel topluluklarla ve sivil toplum kuruluşlarıyla iş birlikleri geliştirerek, görme engelli öğrencilere yönelik farkındalık ve destek programlarını genişletebilir. Bu tür etkileşimler, üniversitenin toplumsal sorumluluk misyonunu güçlendirir ve geniş bir etki yaratır.
Bu öneriler, üniversitelerin görme engelli öğrencilere yönelik iç iletişim ve destek hizmetlerini daha kapsamlı, erişilebilir ve etkili hale getirmek için stratejik bir yol haritası sunmaktadır. Uygulanması durumunda, bu öneriler sadece görme engelli öğrencilerin akademik başarısını ve sosyal entegrasyonunu artırmakla kalmayacak, aynı zamanda üniversitelerin tüm öğrencilere eşit hizmet verme kapasitesini de güçlendirecektir.
Bilgilerinize arz ederim.
Saygılarımla,
Dr. Mustafa Öztürk
biruni@biruniegitim.com